Przyczyny próchnicy
 |
 |
Próchnica jest bakteriologiczno-chemicznym procesem, który rozpoczyna utrata substancji mineralnych z zęba – demineralizacja. Bakterie gromadzące się w miękkiej płytce nazębnej (plaque) wytwarzają jako końcowy produkt przemiany materii kwasy, które powodują uwalnianie fosforanu wapnia ze szkliwa zębów. W dalszym przebiegu próchnicy osłabione szkliwo zęba rozpada się i w ten sposób powstaje pierwszy, niewielki ubytek. Bakterie, które powodują próchnicę i wytwarzają kwasy mogą teraz demineralizować leżące głębiej tkanki zęba. W ten sposób próchnica rozprzestrzenia się ze szkliwa w głąb zębiny. Jeżeli dojdzie do głębokiej próchnicy zębiny, kwasy i substancje toksyczne (toksyny) bakterii mogą doprowadzić do zapalenia miazgi zęba (pulpitis).
W zależności od rozległości szkód wyrządzonych przez próchnicę wyróżnia się jej kilka etapów. O próchnicy początkowej (caries initialis) lub powierzchownej (caries superficialis) mówimy wtedy, gdy próchnica dotyczy wyłącznie szkliwa. Jeżeli próchnica obejmuje zębinę, mamy do czynienia w zależności od głębokości z próchnicą średnią (caries media) lub głęboką (caries profunda).
Próchnica początkowa (caries initialis)
Próchnica początkowa jest jeszcze odwracalna. Miejsca, gdzie doszło do utraty minerałów w szkliwie stają się widoczne jako białe plamy. Białe plamy mogą zostać usunięte, jeżeli ponownie uzupełnione zostaną substancje mineralne. Miejsca te leczy się, stosując żel lub roztwór zawierający fluor, co powinno wspomagać proces ponownego odkładania się substancji mineralnych (remineralizację).
Próchnica powierzchowna (caries superficialis)
Próchnica powierzchowna jest już nieodwracalna. Utrata minerałów pod nienaruszoną powierzchnią zęba doprowadza do powstania pierwszego ubytku. Taki ubytek jest dla bakterii idealną przystanią, ponieważ stale gromadzi się tam płytka nazębna. Wytwarzane przez bakterie kwasy nie mogą zostać zneutralizowane przez ślinę i w wyniku ciągłego penetrowania ubytku przyczyniają się do dalszej utraty minerałów. Próchnica powierzchowna w swoim zasięgu ogranicza się jeszcze do warstwy szkliwa i nie powoduje bólu.
Próchnica średnia (caries media)
 |
 |
 |
W momencie, gdy proces próchnicowy dotrze do zębiny, mamy do czynienia z próchnicą średnią. Ze względu na obecne wewnątrz zębiny kanaliki zębinowe bakterie mogą rozprzestrzeniać się jeszcze szybciej. W związku z tym także rozwój próchnicy przebiega szybciej. Próchnica zębiny może zaatakować nawet znaczące obszary pod prawie nienaruszoną powierzchnią szkliwa zęba.
Przy bardziej zaawansowanej próchnicy średniej można wcisnąć zgłębnik w rozmiękczoną zębinę. Im większy jest ubytek, tym bardziej nasilone procesy rozkładu (rozkładanie resztek pokarmowych przez bakterie).
Próchnica głęboka (caries profunda)
Gdy próchnica zębiny osiągnie obszar w pobliżu miazgi zęba, mamy do czynienia z próchnicą głęboką. Ubytek próchnicowy, charakteryzujący się występowaniem rozmiękczonej zębiny, objął już dużą część zęba. Bez odpowiedniego leczenia ząb zostanie całkowicie zniszczony przez próchnicę, a wskutek bakteryjnego oddziaływania na miazgę rozwinie się zapalenie miazgi zęba (pulpitis).