Przyczyny i objawy

Zapalenie jest reakcją obronną organizmu, tkanek i naczyń krwionośnych na szkodliwe bodźce.

Pięć klasycznych miejscowych objawów kardynalnych obejmuje:

rubor (zaczerwienienie: w wyniku przekrwienia, tzn. wzmożonego ukrwienia),
calor (rozgrzanie: poprzez przyspieszenie przemiany materii i przekrwienie),
tumor (opuchlizna bądź obrzęk w wyniku wysięku surowicy krwi),
dolor (ból: w wyniku napięcia tkanek, nacisku na zakończenia nerwów oraz obecności produktów zapalenia),
functio laesa (utrata funkcji: ze względu na ból i obrzęk).

U podłoża reakcji zapalnych mogą leżeć:

czynniki mechaniczne (nacisk, uraz, ciała obce)
bodźce fizyczne (promieniowanie, ciepło, zimno),
substancje chemiczne (zasady, kwasy),
mikroorganizmy (bakterie, wirusy, grzyby),
toksyny bakteryjne,
obumarłe tkanki (martwica).

Zaczerwienie (rubor) powstaje w wyniku przekrwienia. To natomiast powoduje wzrost temperatury ciała (calor) w tym miejscu. W zwiększonej ilości dostarczane są substancje odżywcze, tlen oraz elementy układu odpornościowego (np. przeciwciała i komórki immunokompetentne). Pozwala to na zwalczenie czynników wywołujących zapalenie bezpośrednio w miejscu ich działania. Opuchlizna (tumor) powstaje w wyniku nagromadzenia się w tkankach płynów (obrzęk), których głównym składnikiem jest osocze krwi. W wyniku nacisku obrzękniętych tkanek na zakończenia nerwów oraz wskutek działania biochemicznych przekaźników bólu powstaje ból (dolor). Ze względu na miejscowe zaburzenie czynności komórek oraz krążenia, dotknięte tkanki nie mogą lub mogą tylko w niewystarczającym stopniu pełnić swoje funkcje (functio laesa).

Stan zapalny związany jest z poszerzeniem naczyń krwionośnych oraz uwolnieniem obojętnochłonnych granulocytów i monocytów poprzez przepuszczalne ścianki naczyń. Swoiste limfocyty tworzą przeciwciała skierowane wybiórczo przeciwko czynnikowi wywołującemu zapalenie. Jeżeli miejscowa reakcja na czynnik wywołujący zapalenie jest niewystarczająca, dochodzi do reakcji całego organizmu, która manifestuje się przede wszystkim podwyższeniem temperatury ciała (gorączką), przyspieszonym tętnem, osłabieniem oraz zwiększoną ilością białych krwinek.