Choroby i zmiany na błonie śluzowej

Zapalenie dziąseł i przyzębia to także choroby dotyczące błony śluzowej jamy ustnej. Jeżeli obejmują nie tylko okolicę tkanek przyzębia, ale całą błonę śluzową, mówi się o zapaleniu jamy ustnej (stomatitis). Jeżeli zapalenie ograniczone jest do zasięgu użytkowanej przez pacjenta protezy, określa się je jako protetyczne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej. Jedną z możliwych przyczyn jest miejscowa reakcja alergiczna na określone materiały zastosowane w protezie. 

Grzybica to infekcja drożdżakowa błon śluzowych. Czynnikiem chorobotwórczym jest Candida albicans – grzyb, który jest praktycznie zawsze obecny w jamie ustnej. Jeżeli dochodzi do eskalacji tej choroby wraz z charakterystycznym białym ścieralnym nalotem na błonach śluzowych, należy liczyć się z chorobami podstawowymi, idącymi w parze z osłabieniem układu odpornościowego (np. AIDS, białaczką).

Nadziąślak jest zmianą wyrastającą z tkanek przyzębia. W zależności od ilości naczyń krwionośnych ma kolor od jasnoróżowego do ciemnoczerwonego. Leczenie polega na usunięciu (wycięciu) guza. Nadziąślak ma tendencję do nawrotów. Może jednak także samoistnie zaniknąć. 

Rogowacenie białe (leukoplakia) to białawe, nie dające się zetrzeć zmiany na błonie śluzowej, których nie da się przyporządkować do żadnego innego schorzenia. W zależności od umiejscowienia (język, policzek, podniebienie itd.) oraz ukształtowania powierzchni może dojść do zezłośliwienia leukoplakii, dlatego jest ona zaliczana do stanów przedrakowych (przednowotworowych). Stopień zagrożenia zezłośliwieniem można określić pobierając wycinek ze zmiany.

Afty to bardzo bolesne, miejscowo ograniczone zmiany zapalne na błonie śluzowej jamy ustnej. Mają postać białych, okrągłych plamek wielkości soczewicy o zaczerwienionym pobrzeżu. Przyczyny są często niewyjaśnione.

Pęknięcia (zajady lub rozpadliny) to gojące się najczęściej bez pozostawiania blizn pęknięcia skóry, powstające np. na wargach oraz w kątach ust. Sączy się z nich płyn, a podczas otwierania ust pękają na nowo. Mogą być spowodowane naderwaniem lub złym ogólnym stanem zdrowia (chorobami z niedoboru lub chorobami grzybiczymi, infekcjami). Najczęstszymi stomatologicznymi przyczynami pęknięć są głęboki zgryz, np. spowodowany starciem łuków zębowych (abrazją), lub nieodpowiednie uzupełnienia protetyczne (z nieprawidłową wysokością zwarcia).

W jamie ustnej mogą powstawać odleżyny, owrzodzenia, nadżerki i obszary martwicy (obumarcia tkanek). Mogą one być spowodowane aparatami ortodontycznymi, źle osadzonymi protezami lub przeciążeniem części protezy na skutek nieprawidłowych warunków zwarciowych.

Także stosowane miejscowo lub ogólnie leki mogą wywoływać skutki uboczne i uszkadzać błonę śluzową. Zaliczamy tutaj poparzenie chemiczne, wywołane na przykład kwasami, środkami dezynfekującymi, substancjami zawierającymi alkohol lub fenol. Ponadto działania uboczne leków mogą sprzyjać powstawaniu lub powodować owrzodzenia błony śluzowej, nadżerki i infekcje grzybicze. Reakcje alergiczne w obrębie jamy ustnej mogą być wywołane bezpośrednim kontaktem ze składnikiem jakiegoś leku, materiałem używanym w stomatologii, doustnymi środkami antyseptycznymi, używkami czy kosmetykami. Kontaktowe reakcje alergiczne objawiają się na przykład obrzękiem zapalnym, pęcherzykami i pęknięciami warg. Alergie kontaktowe w obrębie błony śluzowej jamy ustnej uwidaczniają się w postaci zapalenia błony śluzowej, obrzęku, przerostów zapalnych i pęcherzy. Dodatkowymi oznakami mogą być suchość, pieczenie, zaburzenia odczuwania smaku i nudności.

Do zmian na błonie śluzowej dochodzi także w przypadku niektórych chorób zakaźnych, szczególnie w przypadku chorób wieku dziecięcego. Objawy występujące w jamie ustnej mogą ułatwić postawienie rozpoznania (np. w przypadku odry, szkarlatyny, ospy wietrznej, błonicy, świnki, tyfusu, gruźlicy, kiły).